 Przewód pokarmowy
Choroby układu pokarmowego – czym są?
Choroby układu pokarmowego są schorzeniami, które dotykają narządów do niego należących. Najczęstsze choroby układu pokarmowego to biegunki infekcyjne, choroba refluksowa przełyku, choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy oraz kamica żółciowa. Nierzadko spotyka się także choroby nowotworowe, szczególnie w obrębie jelita grubego. U osób młodych coraz częściej diagnozuje się także zespół jelita drażliwego oraz nieswoiste choroby zapalne jelit.
Budowa układu pokarmowego
Przewód pokarmowy na całej swojej długości – od jamy ustnej, przez gardło, przełyk, żołądek, jelito cienkie, grube oraz odbyt, a także gruczoły ślinowe, wątroba i trzustka – wszystkie te elementy tworzą układ pokarmowy. Choroby układu pokarmowego mogą dotyczyć każdego z jego narządów, a objawy mogą być bardzo zróżnicowane i zwykle dla postawienia prawidłowej diagnozy konieczne są dodatkowe badania.
Jak objawiają się choroby układu pokarmowego?
Objawy chorób układu pokarmowego mogą być bardzo zróżnicowanie i zwykle sam charakter dolegliwości nie wystarcza do postawienia diagnozy. Ból w okolicy jamy brzusznej, wzdęcia, zaburzenia rytmu wypróżnień (biegunki lub zaparcia), nudności i wymioty, spadek masy ciała, a także gorączka oraz żółtaczka – te symptomy mogą świadczyć o tym, że występują choroby układu pokarmowego. Objawy szczególnie niepokojące to krwawienia z przewodu pokarmowego, zarówno o charakterze krwistych wypróżnień, wymiotów z domieszką krwi, jak i bardzo ciemnych, smolistych stolców, niezamierzony spadek masy ciała, nagły, silny ból brzucha, a także zatrzymanie wiatrów oraz stolca, któremu towarzyszą nudności i wymioty.
Choroby układu pokarmowego – rodzaje
Biegunki infekcyjne
Ostra biegunka jest najczęściej wynikiem infekcji wirusami lub bakteriami, rzadziej pasożytami, które przenoszą się drogą pokarmową. Wywołują one uciążliwe biegunki, zwykle trwające do tygodnia, którym mogą towarzyszyć:
- bóle brzucha,
- nudności,
- wymioty.
Najczęściej przyjmują postać łagodnej, samoistnie ustępującej infekcji, jednak mogą okazać się niebezpieczne dla osób w podeszłym wieku, dzieci, kobiet w ciąży oraz osób obciążonych chorobami przewlekłymi, takimi jak choroby układu krążenia czy nieswoiste zapalenia jelit. W leczeniu ostrej biegunki infekcyjnej kluczowe znaczenie ma odpowiednie nawadnianie i żywienie chorego. Leczenie farmakologiczne preparatami przeciwbiegunkowymi wdraża się jedynie u chorych z licznymi wodnistymi wypróżnieniami.
Choroba refluksowa przełyku
Choroba refluksowa spowodowana jest przez wsteczne przemieszczanie się kwaśnej treści żołądkowej i jej drażniące działanie na błonę śluzową przełyku. Skutkiem tego zaburzenia jest:
- uczucie zgagi,
- cofanie się spożytych pokarmów,
- czasami także chrypka, kaszel lub ból w klatce piersiowej.
Dolegliwości zwykle nasilają się w pozycji leżącej lub podczas pochylania się. W leczeniu podstawowe znaczenie mają leki zmniejszające wydzielanie kwasu solnego, np. omeprazol lub pantoprazol. Pomocne może być także spożywanie posiłków nie później niż 2-3 godziny przed snem, uniesienie wezgłowia łóżka, zmniejszenie masy ciała w przypadku chorych z otyłością, ograniczenie spożycia alkoholu i kawy oraz rezygnacja z palenia papierosów.
Choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy
Choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy najczęściej wynika z infekcji H. Pylori lub długotrwałego stosowania leków z grupy NLPZ. W jej przebiegu dochodzi do powstawania ubytków błony śluzowej, co może powodować dolegliwości takie jak:
- ból nadbrzusza,
- nudności,
- wymioty.
Choroby wrzodowej nie należy lekceważyć, ponieważ w jej przebiegu może dojść do niebezpiecznych krwawień z przewodu pokarmowego, które objawiają się fusowatymi wymiotami lub smolistymi wypróżnieniami. Poważnymi powikłaniami choroby wrzodowej są także przedziurawienie wrzodu oraz zmiany bliznowate okolicy odźwiernika, skutkujące niekiedy niedrożnością przewodu pokarmowego.
Kamica żółciowa
Kamicę żółciową, w zależności od lokalizacji złogów, dzieli się na kamicę pęcherzyka żółciowego i kamicę przewodową. Złogi powstają na skutek wytrącania się z żółci kryształów cholesterolu lub barwników żółciowych, których stężenie przekracza poziom ich rozpuszczalności. Czynnikami sprzyjającymi powstawaniu kamieni są między innymi:
- płeć żeńska,
- wiek powyżej 40 lat,
- otyłość,
- cukrzyca,
- ciąża,
- szybka utrata masy ciała (np. po operacjach bariatrycznych),
- stosowanie niektórych leków, np. doustnej antykoncepcji, estrogenów lub fibratów.
Kamica pęcherzyka żółciowego objawia się zwykle atakiem kolki, czyli silnego bólu w prawym podżebrzu, wynikającego z zablokowania odpływu żółci przez złóg. Mogą mu towarzyszyć takie objawy jak nudności lub wymioty. Czasami występuje także gorączka, która może świadczyć o rozwijającym się stanie zapalnym pęcherzyka lub trzustki.
Kamica przewodowa to stan, w którym złóg utknął w drogach żółciowych i nie jest w stanie samodzielnie przemieścić się do dwunastnicy. Pojawia się wówczas silny ból w prawym podżebrzu, któremu mogą towarzyszyć nudności i wymioty, a także:
- żółtaczka,
- świąd skóry,
- odbarwione stolce,
- ciemne zabarwienie moczu.
Objawowa kamica pęcherzyka żółciowego stanowi wskazanie do zabiegu operacyjnego polegającego na usunięciu pęcherzyka wraz ze złogami w jego świetle. Zabieg najczęściej wykonuje się metodą laparoskopową. W niektórych przypadkach może być konieczne wykonanie tzw. konwersji, czyli przejścia z metody laparoskopowej do klasycznej, która polega na wykonaniu cholecystektomii „na otwarto”.
Kamica przewodowa również wymaga leczenia zabiegowego. Najczęściej wykonywaną procedurą jest ECPW ze sfinkterotomią. Jest to badanie endoskopowe, podczas którego nacina się brodawkę większą dwunastnicy, a następnie rewiduje drogi żółciowe i usuwa wykryte w trakcie badania złogi.
Celiakia
Celiakia to choroba o podłożu autoimmunologicznym, w której przebiegu na skutek spożywania produktów zawierających gluten dochodzi do wytwarzania przeciwciał, powodujących zanik kosmków jelita cienkiego. Skutkiem tego są liczne, często uciążliwe dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego, w tym m.in.
- bóle brzucha,
- biegunka,
- spadek masy ciała,
- afty w jamie ustnej,
- symptomy ze strony innych narządów – opryszczkowate zapalenie skóry, niedokrwistość, opóźnienie dojrzewania czy objawy ze strony układu nerwowego.
Leczenie polega przede wszystkim na stosowaniu diety bezglutenowej, a w przypadku celiakii opornej na leczenie także leków immunosupresyjnych.
Zespół jelita drażliwego
Zespół jelita drażliwego to przewlekła choroba przewodu pokarmowego, dotycząca zarówno jelita cienkiego, jak i grubego, o nieustalonej dotąd przyczynie. Jej objawami są głównie bóle brzucha oraz zaburzenia rytmu wypróżnień – zarówno o charakterze biegunek, jak i zaparć, które najczęściej towarzyszą sytuacjom stresowym. Leczenie polega w dużej mierze na:
- regularnym spożywaniu posiłków,
- wykluczeniu produktów mogących powodować dolegliwości,
- leczeniu objawowym – leków przeciwbiegunkowych lub ułatwiających wypróżnienia oraz przeciwbólowych.
Zastosowanie znajdują także leki przeciwdepresyjne, szczególnie wówczas, gdy objawom ze strony układu pokarmowego towarzyszą dolegliwości takie jak zaburzenia snu czy przewlekłe obniżenie nastroju.
Nieswoiste zapalenia jelit
Nieswoiste zapalenia jelit to grupa przewlekłych chorób zapalnych przewodu pokarmowego, do których zalicza się m.in. chorobę Leśniowskiego-Crohna oraz wrzodziejące zapalenie jelita grubego.
Choroba Leśniowskiego-Crohna obejmuje przewód pokarmowy na całej swojej długości – od jamy ustnej do odbytu. Jej etiologia nie została do końca wyjaśniona. W przebiegu ChLC dochodzi do rozwoju stanu zapalnego w obrębie błony śluzowej, który następnie szerzy się na całą grubość ściany przewodu pokarmowego, prowadząc do powstawania przetok oraz zwężeń. Objawy choroby bywają niespecyficzne – mogą wystąpić:
- osłabienie,
- spadek masy ciała,
- gorączka,
- bóle brzucha,
- biegunki.
W przypadku zajęcia jamy ustnej pojawić się mogą afty, natomiast w ChLC o lokalizacji okołoodbytniczej owrzodzenia, szczeliny, przetoki i ropnie. Leczenie ChLC polega na stosowaniu sterydoterapii i immunosupresantów, leczeniu biologicznym oraz terapii objawowej. Niemałe znaczenie ma także właściwe żywienie chorego z uzupełnianiem niedoborów witamin i pierwiastków śladowych. W przypadku powikłań choroby, takich jak przetoki, zwężenia przewodu pokarmowego lub zmiany okołoodbytnicze zastosowanie znajdują metody zabiegowe.
Wrzodziejące zapalenie jelita grubego to postać NZJ dotycząca jedynie błony śluzowej jelita grubego. Objawia się najczęściej biegunką z domieszką krwi, której towarzyszą:
- dolegliwości bólowe brzucha,
- gorączka,
- osłabienie,
- spadek masy ciała.
W leczeniu podstawową rolę odgrywają aminosalicylany (mesalazyna oraz sulfasalazyna), sterydy, leki immunosupresyjne oraz leczenie biologiczne. W przypadku braku skuteczności leczenia zachowawczego lub ciężkich powikłań choroby konieczne może być leczenie operacyjne, polegające na usunięciu jelita grubego.
Nowotwory
Nowotwory układu pokarmowego mogą dotyczyć każdego narządu wchodzącego w jego zakres, jednak najczęściej spotykanym nowotworem, zarówno wśród kobiet, jak i mężczyzn, jest rak jelita grubego. Objawy nowotworów przewodu pokarmowego to m.in.
- ból brzucha,
- niedokrwistość,
- zmiana rytmu wypróżnień,
- spadek masy ciała,
- krwiste wypróżnienia.
W przypadku guzów wywodzących się z trzustki, wątroby i dróg żółciowych objawy mogą być bardziej dyskretne, co powoduje, że choroba w momencie postawienia diagnozy bywa już w znacznym stopniu zaawansowana. Wśród objawów wyróżnia się m.in.
- żółtaczkę,
- spadek masy ciała,
- postępujące wyniszczenie,
- wodobrzusze,
- świąd skóry.
Leczenie nowotworów układu pokarmowego zależy od lokalizacji guza, zaawansowania choroby oraz stanu klinicznego chorego. Jeśli jest to możliwe, stosuje się leczenie operacyjne. W zaawansowanych przypadkach, niekwalifikujących się do resekcji, zastosowanie znajdują m.in. chemio- oraz radioterapia, a także protezowanie metodami endoskopowymi.
Ostre zapalenie trzustki
OZT to stan zapalny wynikający ze zbyt wczesnej aktywacji enzymów trzustkowych, co powoduje uszkodzenie tkanek i narządów w okolicy trzustki. Najczęstszą przyczyną choroby jest kamica żółciowa oraz spożywanie alkoholu. Choroba objawia się:
- bólem brzucha,
- nudnościami,
- wymiotami,
- gorączką,
- ogólnym osłabieniem.
Gdy OZT postępuje, pojawiają się objawy niedrożności jelit, wstrząsu, a także zaburzenia orientacji. Leczenie polega przede wszystkim na płynoterapii i wyrównaniu poziomu elektrolitów, postępowaniu przeciwbólowym oraz odpowiednim żywieniu. W przypadku, gdy przyczyną OZT jest kamica żółciowa, zastosowanie znajduje także ECPW, w którego trakcie możliwe jest usunięcie złogów blokujących odpływ żółci lub protezowanie dróg żółciowych.
Jakie badania są pomocne w diagnostyce chorób układu pokarmowego?
Diagnostyka chorób układu trawiennego obejmuje liczne badania, w tym:
- laboratoryjne,
- obrazowe,
- endoskopowe.
- procedury inwazyjne, np. laparoskopię zwiadowczą.
Wśród badań laboratoryjnych, poza morfologią i parametrami stanu zapalnego, pomocne bywają także:
- próby wątrobowe,
- parametry cholestazy (bilirubina, fosfataza alkaliczna),
- badania określające funkcje trzustki (amylaza, lipaza),
- badania stolca na krew utajoną i obecność pasożytów,
- markery nowotworowe,
- swoiste dla niektórych chorób przeciwciała.
W przypadku utraty masy ciała konieczne bywa oznaczenie poziomu białka, pierwiastków śladowych oraz lipidogramu, aby ustalić skuteczne leczenie żywieniowe.
W diagnostyce chorób układu pokarmowego zastosowanie znajdują także badania obrazowe. Najczęściej wykonywanym badaniem jest USG jamy brzusznej, które pozwala zdiagnozować takie schorzenia jak kamica żółciowa czy zmiany w obrębie wątroby, a także wykluczyć przyczynę dolegliwości z innych układów o podobnych objawach, np. kamicę nerkową. Poza USG w diagnostyce chorób układu trawiennego zastosowanie znajduje także m.in. tomografia komputerowa, rezonans magnetyczny, a w przypadku ostrych stanów także przeglądowe RTG jamy brzusznej.
Nieodłączną częścią diagnostyki chorób przewodu pokarmowego są badania endoskopowe, w tym m.in. gastroskopia oraz kolonoskopia. Badania te polegają na wprowadzeniu do przewodu pokarmowego endoskopu z kamerą, która umożliwia obejrzenie przewodu pokarmowego od wewnątrz. Procedury endoskopowe mają nie tylko funkcje diagnostyczne, ale także lecznicze. W trakcie badania możliwe jest usunięcie zmian polipowatych, pobranie wycinków do badania histopatologicznego, a także tamowanie krwawień z przewodu pokarmowego lub poszerzanie zwężeń w jego świetle.
Choroby układu pokarmowego – jak wygląda leczenie?
Choroby układu trawiennego leczy się w zależności od zdiagnozowanego schorzenia, stopnia jego zaawansowania oraz stanu klinicznego chorego. Większość chorób układu pokarmowego może być leczona w sposób zachowawczy poprzez stosowanie odpowiednich leków i właściwego żywienia. W przypadku niektórych schorzeń, np. kamicy żółciowej, nowotworów układu pokarmowego lub ostrych stanów w obrębie jamy brzusznej, najczęściej konieczne jest postępowanie zabiegowe.
Higiena i profilaktyka układu pokarmowego, czyli jak o niego dbać?
Choć nie wszystkim chorobom układu trawiennego można zapobiec, to w wielu przypadkach zdrowy tryb życia pozwala uchronić się przed dolegliwościami ze strony przewodu pokarmowego. Duże znaczenie mają:
- odpowiedni, zbilansowany sposób żywienia,
- przyjmowanie właściwej ilości niesłodzonych płynów,
- unikanie palenia wyrobów tytoniowych,
- higiena przygotowywania i spożywania posiłków,
- zachowanie prawidłowej masy ciała,
- aktywność fizyczna,
- regularne wykonywanie kontrolnych badań laboratoryjnych.
Warto także korzystać z badań przesiewowych, w tym z programu profilaktycznej kolonoskopii, która pozwala wcześnie zdiagnozować raka jelita grubego, będącego najczęstszym nowotworem przewodu pokarmowego.
Choroby układu pokarmowego mogą przebiegać pod postacią różnych objawów, które rzadko wskazują na konkretną jednostkę chorobową. W przypadku dolegliwości, które pojawiły się nagle, konieczna jest natychmiastowa diagnostyka, zwykle w warunkach szpitalnych, i natychmiastowe wdrożenie właściwego leczenia. Jeśli stan chorego jest dobry, a objawy wymagają przeprowadzenia diagnostyki, możliwe jest wykonanie badań w warunkach ambulatoryjnych. Objawów ze strony przewodu pokarmowego nie należy lekceważyć, gdyż mogą one świadczyć zarówno o łagodnym schorzeniu, jak i poważnej chorobie, w tym nowotworowej. Dlatego bardzo istotne są regularne badania profilaktyczne, pozwalające postawić diagnozę we wczesnym stadium zaawansowania choroby i wdrożyć odpowiednie, skuteczne leczenie.
GRUPA MEDIA INFORMACYJNE & ADAM NAWARA |
