 Kiedy i przeciwko czemu szczepić
Na odporność dzieci ma wpływ wiele czynników. Dużą rolę odgrywa karmienie piersią (szczególnie pierwsze mleko mamy – siara zawiera składniki pozytywnie wpływające na układ immunologiczny maluszka), ale także zdrowa dieta czy unikanie chorobotwórczych patogenów. Kluczowe w budowaniu odporności dzieci są również szczepienia. Sprawdź, jak działają szczepionki oraz kiedy i przeciwko jakim chorobom możesz zaszczepić swoje dziecko zgodnie z Programem Szczepień Ochronnych.
Co to jest szczepionka?
Szczepionka jest produktem leczniczym, którego zadaniem jest imitowanie wystąpienia infekcji. Pobudza ona organizm do wywołania odpowiedzi immunologicznej i uruchomienia naturalnych sił obronnych, podobnych do tych występujących w trakcie choroby.
Szczepienia małych dzieci zapewniają im ochronę przed chorobami, których przebieg jest najgroźniejszy właśnie w okresie dziecięcym, np. krztusiec lub gruźlicze zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, oraz mają za zadanie spowodować jak najszybsze uodpornienie maluchów.
Co zawiera szczepionka?
- antygeny lub informacje genetyczne drobnoustrojów,
- substancje stabilizujące,
- adiuwanty przyspieszające i wzmacniające wytworzenie odporności,
- substancje konserwujące,
- składniki chroniące przed zanieczyszczeniem,
- substancje pochodzące z procesu produkcji szczepionki w śladowych ilościach.
Najważniejszym celem szczepienia jest uniknięcie ciężkiego przebiegu choroby oraz groźnych powikłań, które mogą po niej wystąpić. Podanie szczepionki jest swoistym szkoleniem układu immunologicznego i pozwala na uzyskanie odporności w kontrolowany i znacznie bardziej bezpieczny sposób niż w przypadku wystąpienia prawdziwego zakażenia. Antygeny zawarte w szczepionce sprawiają, że układ odpornościowy zaszczepionej osoby wytwarza przeciwciała, wyspecjalizowane komórki odpornościowe i komórki pamięci immunologicznej zapewniające długotrwałą ochronę poszczepienną.
Warto jednak pamiętać, że żadna szczepionka nie ma 100% skuteczności ani nie będzie skuteczna u wszystkich osób, które ją przyjmą. Może się zdarzyć, że dziecko zachoruje na chorobę, przeciwko której zostało zaszczepione – najczęściej w takim przypadku przebieg infekcji jest łagodniejszy, a maluch szybciej wraca do zdrowia.
Skuteczność szczepień zależy m.in. od rodzaju szczepionki. Szacuje się jednak, że choroby unika ok. 95% zaszczepionych. W przypadku wybranych szczepionek przedstawia się ona następująco:
- BCG (gruźlica) – skuteczność ochrony przed gruźlicą ok. 50%, a w przypadku noworodków i niemowląt nawet 80%. Ponadto 75-86% skuteczności w zapobieganiu prosówce i gruźliczemu zapaleniu opon mózgowo-rdzeniowych,
- odra (szczepionka MMR) – po podaniu 2 dawek odporność uzyskuje niemal 100% osób,
- WZW B – podanie 3 dawek zapewnia przeszło 96% skuteczności,
- rotawirusy – pełny cykl szczepień gwarantuje 96% ochrony przeciw ciężkiemu, wymagającemu hospitalizacji przebiegowi choroby.
Sprawdź, w jaki sposób możesz dodatkowo wzmacniać odporność niemowląt i małych dzieci
Rodzaje szczepionek
Podczas wyszukiwania informacji na temat szczepień lub już w gabinecie lekarskim możemy spotkać się z kilkoma rodzajami szczepionek dla dzieci:
- atenuowane (żywe) – zawierają żywe, pozbawione właściwości chorobotwórczych bakterie lub wirusy, np. BCG, MMR, ospa wietrzna,
- inaktywowane (zabite) – zawierające odtoksycznione fragmenty drobnoustrojów, np. błonica, tężec, krztusiec (DTP), szczepionka na pneumokoki, meningokoki. Wywołują słabszą odpowiedź immunologiczną niż szczepionki żywe; wymagają podawania dawek przypominających,
- mRNA – zawierają informacje genetyczne, dzięki którym organizm wytwarza antygeny,
- wektorowe – zawierają modyfikowane wirusy stanowiące wektor z informacją genetyczną o syntezie antygenu.
Szczepionki przeciwko poszczególnym chorobom różnią się też metodą podania:
- w zastrzyku – najpopularniejsza forma stosowana w większości szczepionek, np. szczepienie Hib, szczepienie na odrę, szczepienie na różyczkę,
- doustne – np. szczepionka na rotawirusy,
- donosowe, np. grypa.
Poszczególne rodzaje szczepionek mają odmienną ilość składników:
- jednoskładnikowe – uodparniające przeciw jednej chorobie zakaźnej,
- wieloskładnikowe – zawierające kilka typów jednego z drobnoustrojów lub antygeny dla wielu różnych drobnoustrojów.
Jednym z typów szczepionek wieloskładnikowych są preparaty wysokoskojarzone, które są dodatkowo płatne, lecz wymagają wykonania podczas wizyty szczepiennej mniejszej ilości wkłuć niż w przypadku podania preparatów refundowanych w ramach
Programu Szczepień Ochronnych.
Szczepionki skojarzone – czy warto?
Szczepionki skojarzone zawierają kilka drobnoustrojów lub antygenów i uodparniają dziecko przeciwko kilku chorobom. Są to popularne preparaty 5w1 lub 6w1, które chronią odpowiednio przed 5 lub 6 chorobami zakaźnymi i są powszechnie stosowane u niemowląt w wielu krajach europejskich.
Zaletami stosowania szczepionek skojarzonych są:
- ograniczenie ilości wkłuć, które otrzyma dziecko, a więc też bólu i stresu malucha i jego rodziców,
- zmniejszenie liczby wizyt szczepiennych,
- lepszy profil bezpieczeństwa i mniejsza ilość niepożądanych odczynów poszczepiennych (NOP),
- otrzymanie przez dziecko mniejszej ilości substancji pomocniczych zawartych w szczepionkach.
Kalendarz szczepień – obowiązkowe szczepienia dzieci w pierwszych latach życia
Zgodnie z obowiązującym w Polsce kalendarzem szczepień każdy maluch, u którego nie występują wyraźne przeciwwskazania, powinien w pierwszych latach życia przyjąć obowiązkowe szczepienia przeciwko:
- gruźlicy (BCG),
- wirusowemu zapaleniu wątroby typu B (WZW B),
- rotawirusom,
- błonicy, tężcowi i krztuścowi (DTP),
- poliomyelitis,
- Hib,
- Pneumokokom,
- odrze, śwince i różyczce.
Podczas wizyt szczepiennych rodzice mogą zdecydować o podaniu dziecku szczepionek DTP refundowanych w ramach Programu Szczepień Ochronnych bądź wysokoskojarzonych 5w1 lub 6w1, za które będą musieli zapłacić z własnej kieszeni.
Szczepienie noworodka – pierwsze szczepienie dziecka
Pierwsze szczepienie noworodka ma miejsce już w pierwszej dobie życia, przed wypisaniem go z oddziału noworodkowego. Maluch otrzymuje wówczas szczepienie na gruźlicę (BCG) i WZW B. Szczepienie dziecka nie musi odbyć się tuż po porodzie – można wykonać je już po zakończeniu kontaktu skóra do skóry z mamą
Szczepienie niemowlaka – jak wygląda kalendarz szczepień dziecka w okresie niemowlęcym?
Zgodnie z aktualnym kalendarzem szczepień pierwsza wizyta szczepienna powinna odbyć się w 2. miesiącu życia niemowlaka(po ukończonym 6. tygodniu). To wtedy rodzice decydują, czy ich dziecko będzie przyjmowało szczepionki refundowane w ramach Programu Szczepień Ochronnych, czy też płatne preparaty 5w1 lub 6w1.
W 1. roku życia zaplanowane są następujące wizyty szczepienne:
- w 2. miesiącu – szczepienie dziecka przeciwko błonicy, tężcowi, krztuścowi (DTP) rotawirusom, pneumokokom, WZW B, Hib
- w 4. miesiącu życia – szczepienie niemowlaka przeciwko błonicy, tężcowi, krztuścowi (DTP), rotawirusom, pneumokokom, WZW B, Hib i polio
- w 5.-6. miesiącu życia – szczepienie przeciwko błonicy, tężcowi, krztuścowi (DTP), rotawirusom, pneumokokom, Hib i polio
- w 7. miesiącu życia – szczepienie przeciwko WZW B.
Jeśli rodzice malucha zdecydują się wybrać szczepionki skojarzone 5w1, kalendarz szczepień niemowlaka będzie się kształtował następująco:
- w 2. miesiącu szczepienie przeciwko błonicy, tężcowi, krztuścowi, polio i Hib (szczepionka 5w1) oraz przeciw pneumokokom, rotawirusom, WZW B,
- w 4. miesiącu szczepienie przeciwko błonicy, tężcowi, krztuścowi, polio i Hib (5w1) oraz szczepienie na pneumokoki i rotawirusy,
- w 5. miesiącu szczepienie przeciwko rotawirusom,
- w 6.-7. miesiącu szczepienie przeciwko błonicy, tężcowi, krztuścowi, polio i Hib (5w1) oraz przeciw WZW B,
- w 12. miesiącu szczepienie przeciwko błonicy, tężcowi, krztuścowi, polio i Hib (5w1).
Przy szczepionce 6w1 kalendarz szczepień i rozkład wizyt przedstawiają się niemal identycznie. Maluch unika jednak 2 dodatkowych wkłuć w postaci szczepionki przeciw WZW B – jest ona jednym ze składników szczepionki 6 w 1.
Szczepienie dziecka po 1. roku życia
Dziecko po 1. urodzinach otrzymuje znacznie mniej szczepionek obowiązkowych niż niemowlę. Kalendarz szczepień dzieci przewiduje w tym okresie tylko 2 wizyty szczepienne:
- w 13.-15. miesiącu życia – szczepienie dziecka przeciwko pneumokokom, a także pierwsza szczepionka przeciw odrze, śwince i różyczce (MMR),
- w 16.-18. miesiącu życia – podanie szczepionki przeciwko błonicy, tężcowi i krztuścowi (DTP) oraz szczepionki przeciw Hib i polio.
Podczas drugiej z wizyt szczepiennych maluch może otrzymać też szczepionkę 5w1, uodparniającą przeciwko wszystkim wymienionych chorobom lub 6w1, która poza wskazanymi chorobami uodparnia też przeciwko WZW B.
Kalendarz szczepień dzieci w wieku 2-3 lata
Dzieci w wieku 2-3 lat najczęściej mają już za sobą większość obowiązkowych szczepień – zazwyczaj wykonuje się je do 18. miesiąca, a kolejne czekają malucha dopiero w 6. roku życia (dawka przypominająca DTP, polio i MMR). Jeśli więc dziecko było szczepione zgodnie z kalendarzem szczepień, nie przewiduje się podawania w tym okresie szczepionek skojarzonych. W przypadku, gdy maluch nie zdążył przyjąć szczepionek skojarzonych w 2. roku życia, można je jeszcze uzupełnić (nie wszystkie preparaty dają taką możliwość).
W czasie między 2. a 3. urodzinami możemy jednak wykonywać szczepienia zalecane (o ile maluch nie przyjął ich wcześniej), w tym szczepienie przeciwko grypie, które rekomenduje się powtarzać co roku. Jeśli dziecko niedługo rozpoczyna przygodę z przedszkolem, jest to dobry moment na podanie szczepionki na ospę wietrzną.
Szczepienia zalecane – na co jeszcze warto zaszczepić swoje dziecko?
Oprócz szczepień obowiązkowych eksperci opracowali też listę szczepień zalecanych, które nie są refundowane i muszą być finansowane przez rodziców.
Do szczepionek zalecanych zaliczamy preparaty przeciwko:
- grypie – po ukończeniu 6. miesiąca życia,
- meningokokom – od 2. miesiąca życia,
- ospie wietrznej – od 13. miesiąca życia,
- wirusowemu zapaleniu wątroby typu A – od 13. miesiąca życia,
- kleszczowemu zapaleniu mózgu – od 13. miesiąca życia.
Szczepionki te można podawać razem ze szczepionkami obowiązkowymi z wyjątkiem łączenia dwóch szczepionek żywych, np. ospy, grypy, MMR.
Warto wspomnieć, że maluch przed ukończeniem 3. roku życia może otrzymać jednoskładnikową szczepionkę na ospę wietrzną bezpłatnie, pod warunkiem uczęszczania do przedszkola lub żłobka.
Kwalifikacja do szczepienia – jak wygląda badanie przed szczepieniem?
Przed każdym szczepieniem dziecko musi zostać zbadane przez lekarza w poradni dzieci zdrowych. Takie badanie przed szczepieniem nazywamy kwalifikacją. Jest ono ważne przez 24 godziny i ma na celu wykluczenie lub potwierdzenie występowania u malucha przeciwwskazań do podania szczepionki.
W trakcie kwalifikacji do szczepienia lekarz:
- Przeprowadza z rodzicem wywiad dotyczący stanu zdrowia dziecka, chorób przewlekłych i alergii, przyjmowanych leków, reakcji na podane wcześniej szczepionki oraz objawów ze strony układu nerwowego u malucha oraz jego rodzeństwa.
- Informuje rodzica o ryzyku wystąpienia odczynów poszczepiennych (to także czas na zadawanie pytań i rozwianie wszelkich wątpliwości).
- Przeprowadza badanie fizykalne, które najczęściej polega na osłuchaniu malucha (płuca i akcja serca), sprawdzeniu stanu gardła, węzłów chłonnych, uszu, noska oraz śluzówek, a niekiedy też na kontrolnych pomiarach długości i masy ciała (wszystkie procedury lekarz ustala indywidualnie). Służy ono też ocenie rozwoju psychoruchowego malucha.
Pod koniec wizyty lekarz może zakwalifikować dziecko do szczepienia konkretnym preparatem. Jeśli zostaną stwierdzone przeciwwskazania do szczepienia, zostanie ono odroczone, a w razie konieczności lekarz zmodyfikuje schemat szczepień.
Przeciwwskazania do szczepienia dziecka mogą być trwałe lub czasowe, a także dotyczyć tylko konkretnej szczepionki lub wszystkich preparatów szczepionkowych. Najczęstszymi przeciwwskazaniami do szczepienia są:
- choroba przebiegająca z wysoką gorączką,
- zaostrzenie choroby przewlekłej,
- reakcja anafilaktyczna lub NOP po poprzedniej dawce danej szczepionki,
- nadwrażliwość na składnik preparatu.
Szczepionek żywych nie podaje się w przypadku:
- ciężkich niedoborów odporności,
- białaczki, chłoniaków i procesów nowotworowych,
- stosowania chemioterapii, radioterapii i sterydów w wysokich dawkach,
- przeszczepu szpiku i transplantacji narządów.
Szczepienie – praktyczne porady
Wizyta kwalifikacyjna i samo szczepienie mogą być stresujące zarówno dla rodziców, jak i dziecka. Z tego względu warto dobrze się przygotować, ułatwiając sobie i maluchowi przejście przez tę procedurę.
- Ubierz dziecko na cebulkę, wybierając ubranka, które łatwo zdejmiesz lub rozepniesz (np. zapinane na napy, wkładane przez głowę, spodnie z gumką). Fason ubranek powinien pozwalać na komfortowe odsłonięcie uda niemowlaka lub ramienia starszego dziecka, w które podaje się szczepionkę.
- Weź ze sobą pieluszkę tetrową lub otulacz dla niemowlaka, które ułożysz na wadze lub na lekarskiej kozetce podczas badania.
- Zarezerwuj sobie więcej czasu niż zajmuje wizyta – dziecko może źle znieść szczepienie, co wiąże się z dłuższym pobytem w przychodni. Przyjedź wcześniej, by maluch nie czuł Twojego zdenerwowania przy spóźnieniu.
- Weź ulubione zabawki dziecka, które umilą mu czas w trakcie wizyty i pobytu w przychodni oraz odwrócą uwagę podczas podania zastrzyku.
- Nie zapomnij zabrać ze sobą książeczki zdrowia dziecka oraz ewentualnych zaświadczeń od innych specjalistów, które będą przydatne podczas kwalifikacji.
Niepożądane objawy po szczepieniu
Szczepionki, jak wszystkie preparaty medyczne, miewają pewne działania niepożądane. Niektóre z nich są częstym następstwem szczepienia i nie powinny zbytnio niepokoić rodzica. Należą do nich:
- zaczerwienienie, obrzęk i bolesność w miejscu wkłucia – pomocne są okłady z sody lub chłodne kompresy,
- naciek, rumień i pęcherzyk z ropą w miejscu podania szczepionki przeciwko gruźlicy – normalna reakcja, która nie wymaga interwencji,
- niezbyt nasilona gorączka lub stan podgorączkowy – jeśli dziecko źle się czuje, warto podać mu lek przeciwbólowy i przeciwgorączkowy zalecony przez lekarza,
- brak apetytu.
Wielu rodziców zgłasza też, że ich dziecko jest marudne, rozdrażnione, bardziej płaczliwe oraz senne. Takie objawy po szczepieniu najczęściej wiążą się ze wspomnianymi miejscowymi dolegliwościami bólowymi oraz ogólnym złym samopoczuciem towarzyszącym gorączce.
Istnieje jednak grupa objawów, które powinny zaniepokoić rodzica i skłonić do jak najszybszej konsultacji z lekarzem. Należą do nich:
- bardzo wysoka gorączka (nawet do 40oC),
- trudności z oddychaniem,
- nieutulony płacz,
- wysypka,
- duży i bardzo bolesny obrzęk w miejscu wkłucia,
- każdy inny objaw, który mocno niepokoi rodzica.
Zawsze po podaniu szczepionki należy obserwować dziecko, by móc w porę zauważyć groźne objawy i podjąć jak najszybszą interwencję. GRUPA MEDIA INFORMACYJNE & ADAM NAWARA |
